اثر تغییر کاربری اراضی و موقعیت شیب بر بخش های کربن آلی خاک

چکیده: گرم شدن کره زمین و دگرگونی اقلیم، توجه جهانی را به عوامل موثر بر افزایش غلظت دی اکسید کربن و راه های کنترل آن معطوف نموده است. یکی از مهم ترین منابع تولید کننده گاز دی اکسید کربن و انتشار آن به اتمسفر، اکسایش کربن آلی خاک در اثر دگرگونی کاربری زمین، به خصوص در زمین های شیب دار است. فرسایش خاک نیز در افزایش شدت اکسایش و هدر روی کربن آلی خاک نقش موثری دارد. هدف از این مطالعه بررسی دگرگونی کاربری زمین از جنگل به کاربری چراگاه و کشت و کار در زمین های شیب دار ، بر بخش های کربن آلی خاک و همچنین فرسایش خاک می باشد. نمونه برداری در جنگل های شهرستان مریوان و در دو عمق 25-0 و 50-25 سانتی متر در موقعیت های بالا، شانه، پشت و پای شیب در سوی های جنوبی، شرقی و غربی انجام شد. بخش های فیزیکی کربن آلی خاک، پایداری و کربن آلی خاک دانه ها در نمونه های خاک اندازه گیری شد. برای بررسی فرسایش خاک به صورت کیفی، از روش پذیرفتاری مغناطیسی استفاده گردید. از هفت نقطه در طول شیب، در 10 عمق به فواصل 5 سانتی متر، تا عمق 50 سانتی متری نمونه بردای خاک صورت گرفت و پذیرفتاری مغناطیسی آن اندازه گردید. دگرگونی کاربری زمین از جنگل به چراگاه و کشت و کار باعث گردیده تا اندازه کربن آلی خاک در همه بخش های فیزیکی کاهش یابد. مقادیر کربن خاک دانه ای در کاربری زراعی با افزایش عمق افزایش نشان داد، که آن در نتیجه تخریب شدید خاکدانه ها در سطح خاک در اثر فعالیت های خاک ورزی می باشد. بیشترین پایداری خاکدانه ها، به ویژه در بخش خاک دانه ای درشت، مربوط به کاربری جنگل و چراگاه بوده و کاربری زراعی در هر دو بخش خاک دانه های درشت و ریز کم ترین پایداری را داشت. بررسی دگرگونی اندازه کربن آلی و پایداری خاک دانه ای با موقعیت شیب نشان داد که دو موقعیت پای شیب و بالای شیب دارای بیشترین مقدار کربن و پایداری خاکدانه ای در همه بخش ها می باشد. در حالی که دو موقعیت شانه شیب و پشت شیب کم ترین مقادیر کربن و پایداری خاکدانه ای را در همه بخش ها نشان دادند. کم ترین مقدار کربن و پایداری خاک دانه ای در شیب جنوبی دیده شد و دو سوی دیگر بیشترین اندازه کربن و پایداری خاکدانه ای را نشان دادند. بررسی دگرگونی پذیرفتاری مغناطیسی خاک ها نشان داد که بیشترین تجمع ذرات خاک در موقعیت های بالا و پایین شیب وجود دارد. موقعیت های شانه و پشت شیب کم ترین مقدار پذیرفتاری مغناطیسی و در واقع بیشترین تخریب را نشان دادند. بیشترین مقدار فرسایش نیز در سوی شیب جنوبی مشاهده گردید.